พระยาสุมนเทวราช

เจ้าสุมนเทวราช
พระยาน่าน
เจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 58 แห่งราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์
ราชาภิเษก	6 มิถุนายน พ.ศ. 2358
ครองราชย์	13 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2354 - 26 มิถุนายน พ.ศ. 2368
รัชกาล	15 ปี 134 วัน
พระอิสริยยศ	พระยาประเทศราช
ก่อนหน้า	สมเด็จเจ้าฟ้าอัตถวรปัญโญ
ถัดไป	เจ้ามหายศ
ประสูติ	พ.ศ. 2294
พิราลัย	26 มิถุนายน พ.ศ. 2367 (74 ปี) ณ กรุงเทพฯ
มเหสี	แม่เจ้าพิมพาอรรคราชเทวี
พระราชบุตร	4 พระองค์
พระนามเต็ม พระยาสุมนเทวราช พระยาน่าน
ราชสกุล	สมณะช้างเผือก
ราชวงศ์	ติ๋นมหาวงศ์
พระบิดา	เจ้าอริยวงษ์
พระมารดา	แม่เจ้าเมืองรามราชเทวี

เจ้าสุมนเทวราช หรือ เจ้าหลวงสุมนเทวราช ทรงเป็นเจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 58 และองค์ที่ 8 แห่งราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์ ทรงเป็นราชโอรสในเจ้าอริยวงษ์ เจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 52 และทรงเป็นพระนัดดา(หลานปู่)ในพระเจ้าหลวงติ๋นมหาวงศ์ เจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 51 และปฐมกษัตริย์แห่งราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์ ทรงครองเมืองน่าน ระหว่างปี พ.ศ. 2354 - พ.ศ. 2368

พระประวัติ

เจ้าสุมนเทวราช มีพระนามเดิมว่า เจ้าสมณะ ประสูติเมื่อปี พ.ศ. 2294 ทรงเป็นพระโอรสองค์ที่ 3 ในเจ้าอริยวงษ์ เจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 52 ประสูติแต่แม่เจ้าเมืองรามราชเทวี (ชายาที่ 2) และทรงเป็นพระนัดดา(หลานปู่)ในพระเจ้าหลวงติ๋นมหาวงศ์ เจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 51 และปฐมกษัตริย์แห่งราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์ เจ้าสุมนเทวราชทรงมีพระเชษฐาร่วมพระมารดา 2 องค์ ดังนี้

1. เจ้าขวา ภายหลังเป็น เจ้าพระยาจางวางขวา เมืองน่าน
2. เจ้าซ้าย ภายหลังเป็น เจ้าพระยาจางวางซ้าย เมืองน่าน
3. เจ้าสมณะ ภายหลังเป็น พระเจ้าสุมนเทวราช เจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 58

พระอิสริยยศ และบรรดาศักดิ์

1. พระยาอุปราชสมณะ พระยาอุปราชเมืองน่าน (พ.ศ. 2331 - พ.ศ. 2353)
2. พระยาสุมนเทวราช เจ้าพระยาน่าน (พ.ศ. 2353 - พ.ศ. 2368

(ใน พ.ศ. 2331 เจ้าอัตวรปัญโญ ได้ลงมาเข้าเฝ้าฯ เพื่อขอเป็นข้าขอบขัณฑสีมาในรัชกาลที่ 1 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ และได้รับการสถาปนาเป็น “เจ้าฟ้าอัตวรปัญโญ” แล้วกลับให้ครองนครน่านต่อพร้อม กับสถาปนา เจ้าสุมนเทวราช ซึ่งมีศักดิ์เป็นน้าของเจ้าฟ้าอัตวรปัญโญ เป็นเจ้าอุปราชหอหน้า (มีฐานะรอง จากเจ้าผู้ครองนคร)

เครื่องยศ

เครื่องยศ ที่พระยาสุมนเทวราช ทรงได้รับพระราชทาน ดังนี้ วันพุธ ที่ 12 มิถุนายน พ.ศ. 2354 หรือ (จุลศักราชได้ ๑๑๗๓ ตัวปีลวงเม็ดเดือน ๗ ลง ๖ ค่ำ) พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย โปรดเกล้าฯพระราชทาน เครื่องยศ แก่พระยาสุมนเทวราช ดังนี้

• พานพระศรีคำ 1 ใบ
• จอกคำ 2 ใบ
• ผะอบยาสูบคำ 2 อัน
• ซองพลูคำ 1 อัน
• มีดด้ามคำ 1 อัน
• อุบนวดคำ 1 ใบ
• คนโทคำ 1 ลูก
• กะโถนคำ 1 ใบ
• แหวนธำมรงค์ราชลูกดีพลอยเพ็ชร ต้น 10 กลาง 10 2 วง
• พระกลดแดงดอกคำ 1 ใบ
• ปืนลองชนเครือคำ 1 กระบอก
• ปืนลองชนต้นเรียบ 2 กระบอก
• ปืนลองชนต้นกลม 3 บอก
• ผ้ายกไหมคำหลวงสังเวียน 1 ผืน
• ผ้านุ่งยกไหมคำ 4 ผืน
• ผ้าโพกริ้วทอง 1 ผืน
• เสื้อจีบเอวภู่ตราดอกคำ 1 ผืน
• แพรขาวผุดดอกคำ 1 ผืน
• มุ้งแพร 2 หลัง
• สโต๊กเงิน 2 ใบ

พระโอรส พระธิดา

 เจ้าสุมนเทวราช เจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 58 ทรงมีพระชายา 8 องค์ และพระโอรส/พระธิดา รวม 10 พระองค์ มีรายพระนามดังนี้

• พระชายาที่ 1 แม่เจ้าเกสีอรรคราชเทวี

 - ไม่มีประสูติกาล

• พระชายาที่ 2 แม่เจ้ามาลาวีราชเทวี ประสูติพระโอรส 2 พระองค์ ดังนี้
  1. เจ้าอินทบุตร
  2. เจ้าอชิตวงษ์ ภายหลังได้เป็น พรเจ้าอชิตวงษ์ เจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 60
• พระชายาที่ 3 แม่เจ้าสุคันทาราชเทวี ประสูติพระโอรส 1 พระองค์ ดังนี้
  1. เจ้าบุญสาร
• พระชายาที่ 4 แม่เจ้าคำทิพย์เทวี ประสูติพระโอรส 2 พระองค์ ดังนี้
  1. เจ้าอนุรุธ
  2. เจ้าค่ายแก้ว
• พระชายาที่ 5 แม่เจ้าคำเฟือยเทวี

 - ไม่มีประสูติกาล

• พระชายาที่ 6 แม่เจ้าปวงพระเจ้าเทวี

 - ไม่มีประสูติกาล

• พระชายาที่ 7 แม่เจ้าคำปวนเทวี ประสูติพระโอรส/พระธิดา 3 พระองค์ ดังนี้
  1. เจ้าบุษรถ ภายหลังได้เป็น เจ้าเมืองแก่น
  2. เจ้าพัทธิยะ
  3. เจ้านางแปงเมือง
• พระชายาที่ 8 แม่เจ้าต่อมแก้วเทวี ประสูติพระโอรส/พระธิดา 2 พระองค์ ดังนี้
  1. เจ้านางขวดแก้ว
  2. เจ้าพุทธวงษ์

พระกรณียกิจ

• ด้านศาสนา

1. เมื่อปี พ.ศ. 2363 พระยาสุมนเทวราช เจ้าผู้ครองนครน่าน พร้อมด้วยราชครูสังฆสงฆ์เสนาอำมาตย์และประชาชนทั้งหลาย ได้ร่วมกันหล่อระฆังลูกนี้ไว้เพื่อใช้ตีในพิธีบูชาพระมหาชินธาตุเจ้า
2. เมื่อวันที่ 19 สิงหาคม พ.ศ. 2366 พระยาสุมนเทวราช เจ้าผู้ครองนครน่าน พร้อมกับพระนางพิมพาราชเทวี พระศรีอนุกัญญา พระราชบุตร พระราชนัดดา พร้อมด้วยเสนาอำมาตย์ประชานาถทั้งหลายร่วมกันสร้างพระพุทธรูป ณ วัดสถารส (ปัจจุบันตั้งอยู่ที่ วัดสถารศ ตำบลในเวียง อำเภอเมืองน่าน จังหวัดน่าน)

• ด้านบ้านเมือง

1. เมื่อปี พ.ศ. 2353 พระยาสุมนเทวราช เจ้าผู้ครองนครน่าน ได้สนองพระเดชพระคุณเผยแพร่พระบารมีให้แผ่ไพศาลออกไปอีกครั้ง ด้วยการกรีฑาทัพเมืองน่านขี้นไปตีหัวเมืองไทลื้อต่างๆในสิบสองปันนา เช่น เมืองล้า เมืองพง เมืองเชียงแขง เมืองหลวงภูคา เป็นต้น และได้กวาดต้อนเชลยศึกเข้ามาไว้ในอาณาเขตเมืองนครน่านถึง 60,000 คนเศษ เมื่อเสร็จศึกสงครามแล้วจึงเสด็จลงไปเข้าเฝ้าพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ณ กรุงรัตนโกสินทร์ เมื่อนั้นก็ทรงยินดีโสมนัสเป็นอย่างมาก พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานสิ่งของให้เหล่าแม่ทัพอํามาตย์มากมาย ดังในประชุมพงศาวดาร ภาคที่ ๑๐ บันทึกไว้ว่า .. “ในศักราชเดียวนี้ เดือน ๓ อาชญาเจ้าหลวงท่านก็กวาดเอาคนครัวเมืองล้า เมืองพง เชียงแขง เมืองหลวงภูคา ลงมาไว้เมืองน่าน มีคน ๖๐,๐๐๐ คนหั้นแล” .. (ประชุมพงศาวดาร ภาคที่ ๑๐ , ๒๔๖๑ : ๑๔๗)
2. เมื่อปี พ.ศ. 2360 (ในรัชกาลที่ 2 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์) ได้เกิดน้ำท่วมครั้งใหญ่ น้ำในแม่น้ำน่านไหลเข้าสู่ตัวเมืองน่านด้วยความแรงและเชี่ยว ได้พัดพากำแพงเมืองทางด้านทิศตะวันตกพังทลายลงทั้งแถบ บ้านเรือนพังทลายเกือบหมด วัดวาอารามในนครน่านหักพังเป็นอันมาก
3. เมื่อปี พ.ศ. 2362 พระยาสุมนเทวราช เจ้าผู้ครองนครน่าน จึงได้ย้ายเมืองไปอยู่บริเวณดงพระเนตรช้างซึ่งเป็นที่ดอนน้ำท่วมไม่ถึง ตั้งอยู่ทางทิศเหนือของเมืองน่าน (ปัจจุบัน) ทรงใช้เวลาในการก่อสร้างเพียง 6 เดือน จึงแล้วเสร็จ แล้วโปรดให้เรียกว่า "เวียงเหนือ" (ปัจจุบันอยู่ในเขตบ้านมหาโพธิ์ และบ้านสถารส อ.เมืองน่าน) ห่างจากเวียงใต้ (เมืองน่าน ปัจจุบัน) ประมาณ 2 กิโลเมตร เวียงเหนือ มีลักษณะของเมืองคือทอดไปตามลำน้ำน่าน อยู่ห่างจากแม่น้ำน่านประมาณ 800 เมตร มีคูเมืองล้อมรอบ ซึ่งปัจจุบันยังพบร่องรอยคูน้ำคันดินของพื้นที่หัวเวียงเหนืออยู่ ในปัจจุบัน คือ ถนนหน้ามหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลล้านนา น่าน

• หัวเวียงเหนือ มีพื้นที่อาณาเขต ดังนี้

• ทิศใต้ จดกับ ทุ่งนาริน

• ทิศตะวันออก ทอดยาวไปตามถนนสุมนเทวราช

• ทิศตะวันตก จดกับ มุมรั้วสนามกีฬา อบจ. น่าน

• ทิศเหนือ จดกับ ทุ่งควายเฒ่าข้าวสาร

• วัดสถารส สันนิษฐานว่าเป็นวัดหลวงกลางเวียงของหัวเวียงเหนือ ซึ่งเป็นวัดแห่งเดียวในหัวเวียงเหนือที่มีพระธาตุเจดีย์ จึงสันนิษฐานว่าเป็นวัดหลวงกลางเวียง

• ศูนย์กลางการปกครองของเมืองนครน่าน ที่ตั้งอยู่ที่หัวเวียงเหนือสืบกันมาได้ 36 ปี จนถึงในรัชสมัยเจ้าอนันตวรฤทธิเดชฯ เจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 62 จึงได้โปรดให้ย้ายศูนย์กลางการปกครองของเมืองนครน่านกลับลงมาอยู่ ณ ที่ตั้งของเมืองน่านในปัจจุบัน ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2400 เป็นต้นมา

• ด้านการถวายความจงรักภักดีต่อราชวงศ์จักรี

1. เมื่อปี พ.ศ. 2359 พระยาสุมนเทวราช พระยานครน่าน ได้นำช้างพลายเผือกเอก ลงมาทูลเกล้าฯ ถวาย พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย พระมหากษัตริย์ไทย รัชกาลที่ 2 ณ กรุงเทพฯ ครั้นเมื่อวันพฤหัสบดี ที่ 17 เมษายน พ.ศ. 2359 (แรม ๙ ค่ำ เดือน ๕ ปีฉลูนพศก) เสด็จไปรับแลมีการแห่สมโภช ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานชื่อขึ้นรวางเป็น ... " พระยาเสวตรคชลักษณ์ ประเสริฐศักดิสมบูรณ์ เกิดตระกูลสารสิบหมู่ เผือกผู้พาหนะนารถ อิศราราชธำรง บัณฑรพงษ์จตุรภักตร์ สุรารักษรังสรรค์ ผ่องผิวพรรณผุดผาด ศรีไกรลาศเลิศลบ เฉลิมพิภพอยุทธยา ขัณฑเสมามณฑล มิ่งมงคลเลิศฟ้า " ... แล้วทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานบำเหน็จรางวัลแก่ พระยาสุมนเทวราช พระยานครน่าน เป็นอันมาก แต่มิได้เลื่อนยศขึ้น เพราะเหตุที่ว่าเจ้าผู้ครองเมืองน่านในครั้งนั้น เป็นตระกูลเจ้ามาแต่ก่อน ใช้นามในพื้นเมืองว่า "เจ้าฟ้าเมืองน่าน" เหมือนอย่างเจ้าเมืองไทยใหญ่ทั้งปวง ไม่ใช่เปนตระกูลซึ่งตั้งเปนเจ้าขึ้นใหม่เหมือนเจ้า ๗ ตน เมืองนครเชียงใหม่ เมืองนครลำปาง เมืองนครลำพูน

สถานที่อันเนื่องมาจากพระนาม

1. ถนนสุมนเทวราช

ราชตระกูล

พงศาวลีของพระยาสุมนเทวราช
4. พญาหลวงติ๋นมหาวงศ์                             2. เจ้าอริยวงษ์                                   5. แม่เจ้าเมืองเชียงใหม่อัครเทวี (ชายาที่ 1)                             1. พระยาสุมนเทวราช                                         3. แม่เจ้าเมืองรามราชเทวี (ชายาที่ 2)

ดูเพิ่ม

• เจ้าผู้ครองนครน่าน

ก่อนหน้า		พระยาสุมนเทวราช		ถัดไป
สมเด็จเจ้าฟ้าอัตถวรปัญโญ		เจ้าผู้ครองนครน่าน องค์ที่ 58 และองค์ที่ 8 แห่งราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์ (พ.ศ. 2353 - พ.ศ. 2368)		พระเจ้ามหายศ